historia papieru

Starożytna książka rękopiśmienna związana była dwoma typami materiału – papirusem (wyrabiany z liści i łodyg papirusa) i pergaminem (wyrabianym ze skór zwierzęcych). Pierwotnie miała postać zwoju; dopiero w poł. II w. p.n.e. pojawiły się pierwsze kodeksy jednoskładkowe, spełniające funkcje notatnika.

W I w.n.e. w Chinach Tsai Lun dokonał epokowego wynalazku, w wyniku którego powstał trzeci typ materiału na książkę – opracował papier pozyskiwany z włókien roślinnych. Wynalazek Tsai Lun pozostał nieznany w Europie aż do XI wieku.

W wiekach II-IV w.n.e. w kulturze śródziemnomorskiej trwał okres konkurencji dwóch form książki – pergaminowego kodeksu i papirusowego zwoju. Poczynając od V w. rozpoczęła się epoka dominacji pergaminu jako materiału i kodeksu jako formy książki.

W VII w. n.e. Arabowie poznali technologię produkcji papieru od chińskich jeńców sprowadzonych do Samarkandy, lecz dopiero w wieku XI zaszczepili ten wynalazek na gruncie europejskim w Hiszpanii. W efekcie w wiekach XI-XV europejskie książki rękopiśmienne powstawały równolegle na dwóch typach materiału – pergaminie i papierze.

Wraz z udoskonaleniem wynalazku druku przez Gutenberga  (1439/40) następuje stopniowe upowszechnianie papieru, a wreszcie jego dominacja, jako materiału lepiej wiążącego się z farbą drukarską (choć spotyka się inkunabuły wydrukowane jeszcze na pergaminie).

Pierwsze papiernie pojawiają się w Polsce w XV w. Wytwarzany w nich papier powstaje ze szmat lnianych. Ze względu na technologię produkcji nazywamy go papierem czerpanym. Jego cechą charakterystyczną są widoczne pod światło poziome, gęsto „tkane” prążki, nazywane żeberkami (stąd także nazwa papier żeberkowy) oraz pojedyncze pionowe, występujące co kilka centymetrów linie, tzw. kresy. Niektóre karty papierowe tego typu zawierają również znaki wodne (tzw. filigrany), czyli herby pozwalające identyfikować papiernie.

Rewolucję w produkcji papieru stanowi wprowadzenie w 1799 r. maszyny papierniczej (tzw. maszyny z ciągłym sitem), która wyeliminowała ręczne czerpanie papieru. Papier powstający maszynowo traci ww. cechy.

Pierwszą maszynę papierniczą w Polsce zainstalowano w roku 1836 w Jeziornej. W latach 1836-1865 produkowano w Polsce papier dawnym sposobem czerpanym oraz maszynowo; po roku 1865 produkcję zdominowały maszyny (z wyjątkiem produkcji do celów bibliofilskich).

Wraz z maszyną papierniczą wkroczył nowy surowiec – celuloza, który w krótkim czasie wyeliminował produkcję opartą o materiały z lnu.