Raciborski M[arian]
Przyczynek do flory retyckiej (...)
TYTUŁ:
Przyczynek do flory retyckiej Polski
PODTYTUŁ:
Rzecz przedstawiona na posiedzeniu Wydz. mat.-przyr. z 20 grudnia 1891 r.
AUTOR:
Raciborski M[arian]
DRUKARZ/WYDAWCA:
Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego / Nakładem Akademii Umiejętności
ILUSTRACJE/TYPOGRAFIA:
tabl. ryc. poza tekstem 1 (litografia, rozkł.: 25,5 cm. X 48 cm.)
STAN ZACHOWANIA:
b. dobry
O AUTORZE / KOMENTARZ:
Powyższa praca Mariana Raciborskiego (1863-1917) zawiera opis systematyczny nowych dla flory retyckiej Polski gatunków, odnalezionych przez autora w materiale kopalnym z okolic Ostrowca, zebranym przez S. Stobieckiego. Jest ona efektem zainteresowań autora paleobotaniką, którą zaczął zajmować się bardzo wcześnie, bo już w 1883 r. W ciągu kolejnych lat został uznanym specjalistą od flory triasu, jury i permokarbonu, a jego publikacje z zakresu paleobotaniki (łącznie 25) odbijały się szerokim echem w literaturze naukowj. Rok wydania Przyczynku do flory retyckiej Polski (1892) był dla Raciborskiego niezwykle ważny z tego powodu, że - zwiedziwszy liczne muzea zagraniczne - ukończył w Monasterze w Westfalii przeszło 300-stronicowy rękopis pierwszej syntetyczne pracy poświęconej paleobotanice Polski, pt. Flora kopalna Polski. Praca była zwieńczeniem 10-letnich żmudnych badań uczonego nad odtworzeniem roślinności Polski od najstarszych epok aż po erę współczesną. Niestety - sam Raciborski wycofał ją z druku celem wprowadzenia kolejnych uzupełnień, których nigdy już nie dokonał. Praca pozostała w rękopisie i nigdy nie została wydana.
Postać Raciborskiego jako naukowca i pedagoga została barwnie przedstawiona przez jednego z jego uczniów - późniejszego botanika-fitofizjografa Władysława Szafera.
Szafer, podkreślając szczególne zdolności Raciborskiego do wyciągania śmiałych wniosków i stawiania wartościowych hipotez, przywołuje jedną z jego wczesnych, jeszcze studenckich prac pt. "Odmiana teratologiczna Lamium alba", opublikowaną w 1888 r. w "Rozprawach Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejetności".
W dziełku tym 21-letni wówczas Raciborski, przeprowadziwszy wcześniej gruntowne badania niezwykłych okazów jasnoty białej (Lamium alba) o powojonej liczbie wszystkich organów - znalezione notabene tuz przy murze Collegium Maius - doszedł do zdumiewających śmiałością wniosków: (1) odmiana teratologiczna, powstała wskutek nagłych zboczeń, może okazać się trwała przez długi okres u danego osobnika, (2) odmiany teratologiczne, których przyczyn powstawania należy szukać w właściwościach wewnętrznych rośliny, mogą powstawać w różnych punktach kuli ziemskiej, (3) studia teratologiczne mogą dać doniosłe wyniki w studiach nad powstawaniem gatunków.
Szafer tak podsumowuje wyniki młodego badacza: "Jeżeli w tych wnioskach słowo "teratologia" zastąpimy późniejszym o lat piętnaście słowem de Vriesa "mutacja", stwierdzimy tą zdumiewającą prawdę, że 21-letni polski botanik (...) był odkrywcą wielkiej i nowej w nauce prawdy o powstawaniu gatunków drogą "znacznych zbocze?" dziedzicznych, czyli mutacji. Wielka i niepowetowana szkoda, że praca (...) uszła zupełnie uwagi współczesnych biologów polskich i obcych." (Szafer [1964] s. 23).